Ik was net mijn koffer aan het inpakken voor een mensenrechten-studiereis naar London toen Sadiq Khan met een ruime meerderheid door de bevolking van Londen werd verkozen tot burgemeester van deze stad. Geen beter moment voor een studiereis naar het Verenigd Koninkrijk.
Door schade en schande wijs geworden, hebben ze daar een aantal concrete, effectieve en duurzame maatregelen genomen tegen racisme en discriminatie. Met mij onderweg naar het Verenigd Koninkrijk; 9 lokale politici, afkomstig uit verschillende politieke partijen en plaatsen in Nederland: homo, hetero, moslim, christen en atheïst. Deze groep zet (politieke) verschillen aan de kant, om samen te kijken wat werkt voor mensenrechten en tegen discriminatie.
Leiderschap
De keuze voor een moslimburgemeester, een verbinder, is een teken dat vele Britten geen zin hebben in de angstcultuur van Islamitische Staat of de English Defence League. Maar eerlijk is eerlijk, Sadiq Khan is de eerste dagen in zijn nieuwe job vooral bezig met speeches en interviews. Vele recente best practices die we daadwerkelijk gaan bekijken moetend dan ook eigenlijk op het conto van de Britse Conservatieven worden geschreven.
Ook in het Verenigd Koninkrijk blijkt niet alles koek en ei. Maar wat vooral opvalt is dat de Britse politici als het nodig is op concrete problemen leiderschap durven tonen. Geen papier verplaatsen, overlegcircuitjes en ‘leuke projectjes’, maar concrete, effectieve en duurzame maatregelen. Hoewel van bovenaf opgelegd, worden de maatregelen breed gedragen door ambtenaren, politie en civil society zelf. Volgens de onpartijdige Lord Herman Ouseley moeten politici ‘vuile handen’ durven maken. De beloning daarvoor komt later gegarandeerd. Zijn levensgeschiedenis is daarvoor het meest concrete bewijs. Ouseley groeide op in een slechte wijk van Londen en schopte het als activist tot het House of Lords, de statige en historische Eerste Kamer van Groot-Brittannië vol baronnen en (tegenwoordig ook) baronessen.
Premier David Cameron toont in de praktijk aan hoe leiderschap werkt in de strijd tegen ongelijke kansen op de arbeidsmarkt. Cameron nodigde overheidsinstanties en – diensten en grote bedrijven uit in zijn huis op Downingstreet 10 en ging over tot het instellen van anoniem solliciteren: niet alleen bij de gemeenten, maar ook bij de lokale overheden en grote private werkgevers. Een potentieel van 1,8 miljoen banen – zo wordt ons verteld tijdens een ontbijtsessie – wordt in de komende jaren ingevuld via anoniem solliciteren. Onbedoelde en onbewuste vooroordelen krijgen daarmee veel minder kans.
De kanarie in de kolenmijn
Grote indruk maken op mij onze gesprekken met de Transportpolitie, de (Noord-) Londense Politie, de Politieacademie en de North Yorkshire Politie. Met de grote bevoegdheden die de agenten krijgen om de criminaliteit tegen te gaan komen ook grote verantwoordelijkheden. Op pad met twee agenten zien we hoeveel impact een staandehouding heeft op de persoon die aan de kant wordt gezet. Iedereen kijkt hem of haar aan en de persoon voelt zich schuldig bevonden terwijl dat slechts in een zeer beperkt aantal gevallen ook daadwerkelijk zo is.
Het is voor de Britse agenten tegenwoordig de gewoonste zaak van de wereld dat de agent duidelijk maakt waarom hij of zij je staande heeft gehouden. Voor de Britse agenten is het dan ook totaal onduidelijk waarom Nederlandse collega’s dit niet zouden willen doen. De politieagent is de kanarie in de kolenmijn. De agent ervaart structurele problemen rondom armoede, discriminatie en radicalisering en het sluiten van een jeugdhonk in een wijk vaak als allereerste. Het gedrag van agenten kan bovendien – in de ogen van wijkbewoners – een belangrijke katalysator zijn voor grootschalige onrust, zoals onder meer bleek tijdens de rassenrellen in 2011. Zwarte Britten werden voorheen (onbewust en onbedoeld) tot acht keer vaker gestopt dan witte Britten, soms zelfs twee keer op een dag. Het was wachten op de lont in het kruitvat.
In de Noord-Londense wijk Harringay geven agenten aan dat de zogenaamde stopformulieren (of app) vooral handig zijn voor de politie zelf. De politie kan bewijzen dat ze zorgvuldig omgaan met de (grote) bevoegdheden en onterechte gevoelens van discriminatie wegnemen. Een staande houding duurde altijd al 5 tot 15 minuten. Het invullen van het formulier duurt slechts een paar seconden. In de wijk Harringay is het aantal staande houdingen in korte tijd afgenomen van 500.000 naar 160.000 en dat terwijl het percentage terechte staandehoudingen hetzelfde is gebleven. Dat scheelt Conservatieve politici geld en tijd, hoewel de politie graag benadrukt dat dit toch echt niet het enige doel is. Een voormalige aspirant-lid van een bende, boos op de politie vanwege segregatie en discriminatie, vertelt hoe haar vertrouwen in de politie voor een deel is teruggewonnen. Samen met andere wijkbewoners bekijkt ze regelmatig een stapel stopformulieren, doen ze verder onderzoek naar incidenten en spreken ze zich uit voor de politie als deze het bij het rechte eind heeft. De brede vanzelfsprekendheid over het gebruik van stopformulieren bij de politie werkt wat mij betreft zeer aanstekelijk.
— Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel en op uitnodiging van Voorbeeld Allochtoon. Met veel dank aan de initiatiefnemers van de reis (het Studie- en Informatiecentrum Mensenrechten van de Universiteit Utrecht, het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten, Cordaid en Dietz, Dröge & Van Loo), Katrien Volleman, Annerieke Stronkhorst, Zakaria Bouders, alle politici en vooral alle Britse experts en organisaties die bereid waren hun waardevolle inzichten met ons te delen.
